Хан кызы (песня)

Перейти к навигацииПерейти к поиску
Хан кызы
Песня
Дата выпускаXVI век
Жанр татарская народная песня
Языкитатарский, башкирский
Автор песни народная

Хан кызы (от тат. Хан кызы, баш. Хан ҡыҙы — ханская дочь) — татарская[1][2] и башкирская[3] народная песня. Распространена на территории Башкортостана, Самарской, Саратовской и Оренбургской областей, Западной Сибири,[4] а также у нагайбакских татар.[5]

История

Возникновение «Хан кызы» относят к периоду до XVI века.

Впервые записана в 1964 году Н.Д.Шункаровым от Салимы Сулеймановой в деревне Исламгулово и С.А.Галиным от Асмандияра Янышева в деревне Култай-Каран Альшеевского района Башкирии (обе — Миякинский район РБ).[3]

Уникальный вариант приикских татар был записан Мухаметзяновым Р.М. в 1971 году от жительницы села Слак Альшеевского района Башкирии Хазиахметовой Латифы (1901 г.р.).[6]

В 1984 году от Мотыйгуллы Амирова (1906 г.р.) в деревне Сафаровка Дергачевского района Саратовской области.[7]

Первоначально опубликована в варианте, записанном в 1991 году от Мукадисы Загидуллиной в деревне Имелеево Самарской области, в сб. Р.С.Сулейманова “Башҡорт халыҡ моңдары” (1991; “Башкирские народные мелодии”).

Среди исполнителей Ф.А.Кильдиярова, Г.Г.Хамзин.

Обработка песни осуществлена С.Р.Сальмановым для хора а cappella.

Эта игровая песня, распространенная в свое время у некоторых тюркских народов, в том числе у татар, проживающих в разных регионах, была связана со свадебным обрядом.[5][6] Учитывая, что раньше молодожены часто не виделись друг с другом до свадьбы, либо существовал обычай скрывать девушку, видеться с ней открыто или тайно было запрещено, шутливые куплеты этой обрядовой песни парень и девушка произносили друг другу через закрытую дверь. Парень почитая свою будущую супругу, в песне называл её «дочерью хана».

Сюжет

В песне «Хан кызы» звучит диалог дочери хана, отличающейся неземной красотой и пытливостью ума, и юноши, построенный в вопросно ответной форме.[8] По преданию, в древние времена жила очень красивая дочь хана, сердце которой никому ещё не удавалось покорить. Однажды появился смелый джигит. Придя к красавице, он исполнил хвалебную песню в её честь, девушка тоже ответила ему песней. Между молодыми людьми возникло взаимное чувство любви.

Текст

На башкирском

- Хан ҡыҙы, ас ишегең, мин керәйем,

Һинең буйың зифа, тиҙәр, мин күрәйем.

- Минең буйым күреп, һиңә ниҙәр файҙа,

Ағиҙелдә буй-буй ҡамыш күрмәнеңме?

- Хан ҡыҙы, ас ишегең, мин керәйем,

Һинең йөҙөң нурлы, тиҙәр, мин күрәйем.

- Минең йөҙөм күреп, һиңә ниҙәр файҙа,

Һауалағы тулған айҙы күрмәнеңме?

- Хан ҡыҙы, ас ишегең, мин керәйем,

Һинең сәсең ҡара, тиҙәр, мин күрәйем.

- Минең сәсем күреп, һиңә ниҙәр файҙа,

Баҙарҙарҙа ҡара ебәк күрмәнеңме?

- Хан ҡыҙы, ас ишегең, мин керәйем,

Һинең тешең ап-аҡ, тиҙәр, мин күрәйем.

- Минең тешем күреп, һиңә ниҙәр файҙа,

Сауҙагәрҙә ынйы-мәрйен күрмәнеңме?

На татарском

Вариант саратовских татар:

- Хан кызы, ач ишегең, бән керәем,

Буең зифа дип әйтәләр, бән күрәем.

– Бәнем буем зифалыкны күрү белән

Нинди дәртләр бирер икән тормышында?

Вариант томских татар:

- Хан кызы, ач ишегең, мин керәем.

Синең сачең кара диләр, мин күрәем.

- Минем сачем сиңа күреп, нидер файда?

Күрмәдеңме җегетләрдә кара юрга?

Вариант приикских татар:

– Хан кызы, ач ишеген, мин керәем.

Синең буең зифа диләр, мин күрәем.

– Минем буем зифа булса, нә диярсең,

Бакчадагы алмагачны күрмәдеңме?

– Хан кызы, ач ишегең, мин керәем. Синең йөзең нурлы диләр, мин күрәем.

– Минем йөзем нурлы булса, нә диярсең,

Айның ундүрт кичәсени күрмәдеңме?

– Хан кызы, ач ишегең, мин керәем.

Синең тәнең йомшак диләр, мин күрәем.

– Минем тәнем йомшак булса, нә диярсең,

Сатучыда ак мамыкны күрмәдеңме?

– Хан кызы, ач ишегең, мин керәем.

Синең тәнең ап-ак диләр,мин күрәем.

– Минем тәнем ап-ак булса, нә диярсең,

–Су өстендә ап-ак күбек, күрмәдеңме?

Вариант нагайбакских татар:

- Хан кызы, ач ишегеңне, мин керəем,

Синең йөзең матур дилəр, мин күрəем.

- Минем йөзем матурлыгын ай күрмəемсең,

Җиргə чыккан кояшларны ай күрмəемсең.

- Хан кызы, ач ишегеңне, мин керəем,

Синең буең зиба дилəр, мин күрəем.

- Минем буйның зибалыгын белмəемсең,

Урманда үскəн наратларны күрмəемсең.

- Хан кызы, ач ишегеңне, мин керəем,

Синең чəчен бөдрə дилəр, мин күрəем.

- Минем чəчнең бөдрəлеген белмəемсең,

Һавадагы ак болытны күрмəемсең.

- Хан кызы, ач ишегеңне, мин керəем,

Синең күзең кара дилəр, мин күрəем.

- Минем күзнең каралыгын белмəемсең,

Урманда үскəн шомыртларны күрмəемсең.

Примечания

  1. ↑ Хан кызы // Нигмедзянов М.Н. Татарские народные песни. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1984. – № 112, с. 114.
  2. ↑ Фольклор татар Саратовской области: Путеводитель по фондам ЦПиМН Института языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова АН РТ. Ч. 1. Материалы аудиофонда: записи этномузыколога М.Н. Нигмедзянова / Г.Ф. Юнусова. –Казань: ИЯЛИ, 2018. – 152 с. С. 142 ISBN 978-5-93091-263-0
  3. ↑ 1 2 Башкирская энциклопедия. Дата обращения: 5 апреля 2020. Архивировано 28 ноября 2020 года.
  4. ↑ Милли-мәдәни мирасыбыз: Томск өлкәсе татарлары. – Казан, 2016. – 432 б. – (Фәнни экспедицияләр хәзинәсеннән; ундүртенче китап). ISBN 978 5930912166
  5. ↑ 1 2 Научный журнал «КРЯШЕНСКОЕ ИСТОРИЧЕСКОЕ ОБОЗРЕНИЕ». 2016. №1. 223 с.
  6. ↑ 1 2 Мөхәммәтҗанов Р.М. Башкортстан Ык буе татарларының йола иҗаты / төз.: И.И. Ямалтдинов, И.К. Фазлетдинов. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 228 б. ISBN 978-5-93091-327-9
  7. ↑ «Бабайлар җыры, Грозный вакыты» (песня дедов времен Ивана Грозного). Публикация: Н. 1984, № 112.
  8. ↑ Песенная традиция томских чатов.

Источники

  • Фольклор татар Саратовской области: Путеводитель по фон дам ЦПиМН Института языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова АН РТ. Ч. Материалы аудиофонда: записи этномузыко лога М.Н. Нигмедзянова / Г.Ф. Юнусова. – Казань: ИЯЛИ, 2018. – 152 с.+1 CD. ISBN 9785930912630

Ссылки